Thiếu kỹ năng sống là gì? Biểu hiện & cách khắc phục

Nhiều trẻ học giỏi nhưng vẫn gặp khó khăn khi giao tiếp, xử lý tình huống hoặc tự lập trong sinh hoạt hằng ngày. Đây có thể là dấu hiệu của tình trạng thiếu kỹ năng sống. Vậy thiếu kỹ năng sống là gì? Nguyên nhân từ đâu? Giải pháp như thế nào? Tất cả sẽ được bật mí trong bài viết dưới đây!

1. Thiếu kỹ năng sống là gì? 

Thiếu kỹ năng sống là khi trẻ chưa hình thành được những năng lực cơ bản để ứng phó hiệu quả với các tình huống hàng ngày.

Ví dụ:

• Trẻ 10 tuổi vẫn cần người đút ăn hoặc không biết tự mặc quần áo.

• Khi bị bạn giành đồ chơi, trẻ chỉ biết khóc hoặc la hét, thay vì biết nói “cho tớ chơi cùng” hay “mình chơi lần lượt nhé”.

• Gặp bài toán khó, trẻ dễ nổi cáu, bỏ cuộc thay vì thử suy nghĩ hoặc nhờ người lớn hỗ trợ.

Thiếu kỹ năng sống không phản ánh trí tuệ hay năng lực học tập của trẻ, mà là biểu hiện của một quá trình chưa được rèn luyện đúng cách và thiếu môi trường thực hành phù hợp. Nếu được giáo dục đúng cách, kỹ năng sống hoàn toàn có thể hình thành và phát triển qua từng giai đoạn trưởng thành của trẻ. 

Nhiều bạn nhỏ hiện đang thiếu hụt nhiều kỹ năng sống quan trọng

2. Dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu kỹ năng sống

Trẻ thiếu kỹ năng sống thường gặp khó khăn trong việc thích nghi với các tình huống thực tế, từ sinh hoạt cá nhân, tương tác xã hội đến việc học tập và định hướng bản thân. Những biểu hiện này có thể khác nhau tùy theo độ tuổi, nhưng nhìn chung có thể phân loại theo 4 nhóm kỹ năng sau:

1. Kỹ năng tự phục vụ

Đây là nhóm kỹ năng thiết yếu để trẻ tự lập trong sinh hoạt hằng ngày. Dù ở độ tuổi nào, nếu trẻ vẫn phụ thuộc quá nhiều vào người khác để chăm sóc bản thân, đó là dấu hiệu cần lưu ý. Một số biểu hiện gồm:

• Không biết tự chuẩn bị đồ dùng học tập hoặc tư trang cá nhân.
• Lười vận động, không chủ động vệ sinh, ăn uống hoặc giữ gìn không gian sống.
• Ở lứa tuổi lớn hơn, có thể là thiếu khả năng tự quản lý thời gian, tiền bạc hoặc không biết sắp xếp kế hoạch cá nhân.

2. Kỹ năng giao tiếp – xã hội

Trẻ thiếu kỹ năng này thường gặp trở ngại trong quá trình tương tác với bạn bè, thầy cô và cả người lớn. Dấu hiệu có thể là:

• Ngại giao tiếp, ít tham gia hoạt động nhóm hoặc không biết cách trình bày suy nghĩ rõ ràng.
• Giao tiếp thiếu thiện chí, dễ gây hiểu lầm hoặc xung đột (nói trống không, gắt gỏng, dùng lời lẽ tiêu cực).
• Thiếu kỹ năng lắng nghe, phản hồi và giải quyết bất đồng một cách ôn hòa.

Trẻ thiếu kỹ năng lắng nghe, giao tiếp phù hợp trong chính ngôi nhà của mình

3. Kỹ năng kiểm soát cảm xúc

Một đứa trẻ chưa biết cách quản lý cảm xúc dễ có xu hướng phản ứng thái quá hoặc thu mình khi gặp áp lực. Một số biểu hiện thường gặp có thể kể đến như:

• Dễ cáu giận, giận dỗi kéo dài hoặc buông xuôi khi gặp thất bại.
• Không biết cách diễn đạt cảm xúc một cách phù hợp (ví dụ: che giấu áp lực bằng im lặng hoặc hành vi bộc phát).
• Khó giữ bình tĩnh trong các tình huống thi cử, mâu thuẫn hoặc thay đổi môi trường.

4. Kỹ năng học tập – tư duy

Thiếu kỹ năng học tập không có nghĩa là kém thông minh, mà là chưa biết cách học hiệu quả. Dấu hiệu có thể bao gồm:

• Thiếu khả năng tập trung, dễ bỏ cuộc khi gặp bài khó hoặc không có chiến lược học tập rõ ràng.
• Không biết cách đặt câu hỏi, ghi nhớ, tổng hợp kiến thức hoặc làm việc độc lập.
• Với học sinh lớn, có thể là chưa biết cách quản lý mục tiêu học tập, kỹ năng phản biện, hoặc đưa ra quyết định đúng đắn.

3. Ảnh hưởng của việc thiếu kỹ năng sống đến cuộc sống học đường

Thiếu kỹ năng sống không chỉ là vấn đề cá nhân của trẻ mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập và quan hệ xã hội:

• Giảm khả năng thích nghi với môi trường học tập: Trẻ dễ bị choáng ngợp khi bước vào lớp học mới, không dám làm quen với bạn bè, ngại giao tiếp với thầy cô hoặc sợ phát biểu trước đám đông. Điều này khiến trẻ mất cơ hội thể hiện bản thân và bị “đuối” trong quá trình học tập, nhất là khi yêu cầu độc lập ngày càng cao.
• Gây khó khăn trong các mối quan hệ bạn bè: Trẻ thiếu kỹ năng giao tiếp và hợp tác thường bị hiểu lầm là “lạnh lùng”, “gây gổ” hoặc “khó gần”. Một số trẻ bị trêu chọc, cô lập, trong khi số khác lại phản ứng tiêu cực, tạo ra xung đột không cần thiết vì không biết cách thỏa hiệp hoặc giải quyết mâu thuẫn.
• Tăng áp lực cho giáo viên và phụ huynh: Nhiều trẻ bị gán nhãn “bướng”, “chậm hiểu”, “không chịu học” chỉ vì thiếu kỹ năng sống mặc dù thông minh. Điều này dễ khiến người lớn phản ứng sai cách (ví dụ: la mắng, ép buộc) thay vì nhìn nhận đúng vấn đề và hỗ trợ phù hợp.
• Hạn chế khả năng tự học và phát triển tư duy: Trẻ không biết cách đặt câu hỏi, tìm kiếm thông tin hoặc phân tích vấn đề sẽ dễ rơi vào trạng thái học thụ động. Khi chương trình học ngày càng nặng và thiên về tư duy phản biện, sự thiếu hụt kỹ năng sẽ khiến trẻ tụt lại phía sau, mất dần động lực và niềm vui học tập.

Trẻ sẽ khó kết bạn, khó hòa nhập khi đi học nếu thiếu kỹ năng sống

4. Nguyên nhân khiến trẻ thiếu kỹ năng sống

Trẻ thiếu kỹ năng sống vì nhiều lý do, phổ biến nhất thường là:

• Gia đình bao bọc hoặc bỏ mặc: Nhiều phụ huynh vì thương con nên làm thay mọi việc, từ việc nhỏ như gấp quần áo đến việc lớn như giải quyết mâu thuẫn. Ngược lại, cũng có trường hợp cha mẹ bận rộn hoặc phó mặc cho nhà trường, không quan tâm đến việc dạy con tự lập, khiến trẻ thiếu cơ hội trải nghiệm.
• Nhà trường quá chú trọng kiến thức học thuật: Chương trình học nặng về lý thuyết, ít thời gian cho hoạt động trải nghiệm hoặc rèn luyện kỹ năng mềm. Học sinh giỏi kiến thức nhưng lại lúng túng khi phải giao tiếp, trình bày quan điểm hoặc xử lý tình huống trong thực tế.
• Xã hội hiện đại hóa quá nhanh: Sự phổ biến của thiết bị điện tử khiến nhiều trẻ dành phần lớn thời gian rảnh để xem màn hình thay vì vận động, chơi nhóm hay tương tác ngoài trời. Kỹ năng sống vốn cần được hình thành qua trải nghiệm thật – điều mà môi trường ảo không thể thay thế.
• Thiếu sự nhất quán giữa gia đình, nhà trường và môi trường xã hội: Trẻ có thể được dạy kỹ năng trong lớp, nhưng nếu về nhà bị làm thay hoặc không được khuyến khích luyện tập, việc rèn kỹ năng sẽ không có hiệu quả. Ngược lại, nếu phụ huynh và giáo viên không cùng quan điểm, trẻ dễ rơi vào tình trạng rối nhiễu hoặc phản kháng.

Trẻ dành quá nhiều thời gian cho điện thoại, tivi… thay vì ra ngoài và trau dồi kỹ năng sống

5. Giải pháp trau dồi kỹ năng sống cho học sinh

Kỹ năng sống không phải thứ có thể học thuộc lòng, mà sẽ cần được rèn luyện liên tục trong môi trường phù hợp. Để giúp học sinh phát triển toàn diện, nhà trường, gia đình và chính bản thân các em đều cần cùng nhau tham gia vào quá trình này.

5.1. Giải pháp từ nhà trường

• Tích hợp kỹ năng sống vào môn học: Những môn như Giáo dục công dân, Sinh học, Văn học… đều có thể lồng ghép bài học về giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy phản biện hay kỹ năng phân tích và giải quyết vấn đề.
• Tổ chức các CLB kỹ năng theo nhóm tuổi: Các câu lạc bộ như thuyết trình, tranh biện, STEM, võ thuật, thể dục thể thao… vừa tạo sân chơi bổ ích, vừa giúp học sinh thực hành kỹ năng qua trải nghiệm thật.
• Xây dựng mô hình trường học hạnh phúc: Tạo môi trường tích cực để học sinh luôn tự tin chia sẻ cảm xúc, nêu ý kiến và tôn trọng lẫn nhau.
• Đánh giá toàn diện, không chỉ dựa vào điểm số: Khi kỹ năng sống được đưa vào tiêu chí đánh giá, học sinh sẽ có thêm động lực để rèn luyện và phát triển toàn diện hơn.

Lồng ghép các hoạt động giảng dạy kỹ năng sống trong chương trình học là điều cần thiết trong thời đại số

5.2. Giải pháp từ gia đình

• Tạo điều kiện rèn kỹ năng qua việc nhà: Những việc nhỏ như tự chuẩn bị đồ dùng, nấu ăn, đi chợ, quản lý thời gian… đều là cơ hội rèn luyện sự tự lập và trách nhiệm.
• Duy trì giao tiếp tích cực: Thay vì ra lệnh, hãy lắng nghe, đặt câu hỏi mở và khuyến khích con tự suy nghĩ để tìm ra hướng giải quyết phù hợp.
• Đồng hành trong lập kế hoạch sinh hoạt: Hướng dẫn con lên lịch học tập, nghỉ ngơi, giải trí khoa học…, từ đó hình thành thói quen sống chủ động và có tổ chức.
• Định hướng giá trị sống đúng đắn: Cha mẹ là hình mẫu sống đầu tiên. Khi người lớn sống trung thực, có trách nhiệm và biết cảm thông, trẻ sẽ học được bằng chính quan sát và trải nghiệm hằng ngày.

5.3. Vai trò của học sinh

• Chủ động nhận thức: Trẻ cần hiểu rằng kỹ năng sống không chỉ giúp sống tốt hơn, mà còn là nền tảng để học tập hiệu quả và tự tin bước vào xã hội.
• Tích cực tham gia hoạt động ngoại khóa: Từ làm việc nhóm đến các dự án xã hội hay trại kỹ năng…, mọi trải nghiệm đều là cơ hội luyện tập kỹ năng sống.
• Tự rèn qua trải nghiệm thường ngày: Việc đọc sách, nghe podcast, thử sức với kỹ năng mềm online… đều giúp mở rộng tư duy và hoàn thiện bản thân.
• Không ngại sai lầm: Mỗi lỗi sai là một lần học. Thay vì sợ thất bại, hãy rèn thói quen học từ chính những vấp váp để trưởng thành vững vàng hơn.

Hãy tận dụng các sự kiện, hoạt động ngoại khoá để trau dồi kỹ năng sống 

6. Khám phá chương trình học tại Phenikaa School – Nơi trẻ được trang bị kỹ năng sống từ những năm đầu đời

Tại Phenikaa School, giáo dục không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà là hành trình nuôi dưỡng những công dân toàn cầu toàn diện – biết học, biết sống, biết làm người tử tế. 

Chương trình học tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng sống

Ngay từ bậc Tiền Tiểu học và Tiểu học, học sinh đã được nhà trường trang bị các kỹ năng thiết thực phù hợp với độ tuổi qua môn Kỹ năng thế kỷ 21 (2 tiết chính khoá/tuần). Trong giờ học này, các con sẽ được đào tạo kỹ năng hội nhập toàn cầu cũng như giáo dục đạo đức, nhân cách con người. 

Mục tiêu chương trình Giáo dục Kỹ năng thế kỷ 21 tại từng cấp học 

Ngoài môn học chính, chương trình phát triển kỹ năng của nhà trường con được lồng ghép vào nhiều môn học khác như:

• Giáo dục Thể chất & Nghệ thuật: Rèn luyện sự linh hoạt, nhạy cảm và cảm xúc thẩm mỹ qua các môn học như Âm nhạc, Nhảy hiện đại, Yoga, Vẽ…
• STEM – Học qua dự án, chủ đề tích hợp liên môn: Phát triển tư duy logic, sáng tạo, giải quyết vấn đề thực tế.
• Hoạt động trải nghiệm: Học cách tự lập, làm việc nhóm, kiểm soát cảm xúc, giao tiếp hiệu quả.

Lớp học lý tưởng – Mỗi học sinh đều được quan tâm đúng mức

Nhà trường duy trì mô hình lớp học sĩ số nhỏ, tạo điều kiện để giáo viên sát sao từng học sinh, quan sát sự phát triển kỹ năng cá nhân một cách kịp thời và chính xác. Nhờ đó, việc hỗ trợ, điều chỉnh, khuyến khích được thực hiện linh hoạt, phù hợp với từng cá nhân.

Học qua trải nghiệm – Từ kỹ năng đến từ thực tiễn

Phenikaa School tổ chức đều đặn nhiều chuỗi hoạt động trải nghiệm đa dạng như:

• Lớp học kỹ năng, nơi học sinh được trang bị kỹ năng sống phù hợp với độ tuổi (ví dụ: Khóa đào tạo kỹ năng lái xe gắn máy an toàn dành cho học sinh khối THPT, Buổi tuyên truyền về phòng cháy chữa cháy cho học sinh toàn trường, Lớp học nấu ăn cho học sinh toàn trường…).
• Ngày hội STEM, nơi các em tự lên ý tưởng, thiết kế, trình bày và giải quyết vấn đề như một “kỹ sư nhí”.
• Chương trình hướng nghiệp cho học sinh giúp các em hiểu rõ bản thân, hình dung nghề nghiệp tương lai và phát triển năng lực ra quyết định.

Môi trường học tích cực – Nơi tiếng nói của học sinh được lắng nghe

Nhà trường xây dựng văn hóa “Nhân văn – Cộng tác – Sáng tạo”, trong đó học sinh được khuyến khích thể hiện chính kiến, rèn luyện tính tự chủ, học cách chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình. Sự an toàn và thân thiện trong môi trường học đường chính là nền tảng để các em phát triển nhân cách bền vững.

>>> Tìm hiểu chi tiết chương trình kỹ năng sống tại Phenikaa School tại trang Giáo dục Kỹ năng Thế kỷ 21

Một số giờ học kỹ năng sống tại Phenikaa School

Hiểu rõ thiếu kỹ năng sống là gì sẽ giúp cha mẹ và nhà trường thấu hiểu hành vi của trẻ và tránh kỳ vọng sai. Kỹ năng sống không tự có, mà cần được rèn luyện từng ngày qua trải nghiệm, hướng dẫn và đồng hành. Khi gia đình và nhà trường cùng phối hợp, trẻ sẽ từng bước trưởng thành vững vàng – không chỉ với kiến thức, mà cả nhân cách và năng lực sống.

Thông tin liên hệ:

• Địa chỉ: Số 8 đường Tu Hoàng, phường Xuân Phương, Hà Nội
• Hotline: 086 992 7887 – (024)710 057 89 
• Email: [email protected]
• Website: phenikaa.edu.vn
• Fanpage: https://www.facebook.com/truongphothongliencapphenikaa