Trẻ em ngày nay lớn lên trong môi trường số hoá, nơi AI, Internet và mạng xã hội định hình cách tiếp cận thông tin, học tập và giao tiếp. Tuy nhiên, khi tiếp xúc sớm với nội dung đa chiều mà thiếu năng lực nhận thức, phán đoán và tự kiểm soát, trẻ dễ rơi vào lệch chuẩn hành vi và giá trị sống.
Giáo dục kỹ năng sống vì thế không còn là phần phụ, mà là nền tảng thiết yếu để trẻ tồn tại lành mạnh và phát triển bền vững trong thế giới hiện đại.
1. Giáo dục kỹ năng sống là gì?
Giáo dục kỹ năng sống là quá trình trang bị cho trẻ những năng lực cần thiết để sống an toàn, lành mạnh và hiệu quả trong môi trường gia đình, nhà trường và xã hội.
Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO), kỹ năng sống được hiểu là sự kết hợp giữa tri thức, hành vi, thái độ và giá trị – thể hiện qua khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng để đạt được một mục tiêu hoặc giải quyết một vấn đề trong cuộc sống. (UNESCO, 2004).
Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam cũng nhấn mạnh: Đây là một trong những nội dung cốt lõi của giáo dục toàn diện, không thể tách rời với việc dạy chữ và dạy nghề. Thay vì chỉ học kiến thức, trẻ cần biết cách giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn, kiểm soát cảm xúc, tự chăm sóc bản thân, ứng xử với công nghệ và thông tin số.
Nhiều phụ huynh dễ nhầm lẫn kỹ năng sống với kỹ năng mềm hay kỹ năng nghề. Thực tế, đây là ba nhóm năng lực khác nhau:
- Kỹ năng sống là nhóm kỹ năng cơ bản nhất, mang tính cá nhân và xã hội, cần cho mọi người trong cuộc sống hàng ngày.
- Kỹ năng mềm thường là những kỹ năng phục vụ học tập, công việc như thuyết trình, làm việc nhóm, quản lý thời gian…
- Kỹ năng nghề là những kỹ năng chuyên môn, thực hành theo từng lĩnh vực nghề nghiệp.
Việc dạy kỹ năng sống đúng và sớm giúp trẻ xây nền vững chắc không chỉ để học tốt mà còn để sống khỏe, sống có trách nhiệm và sống tích cực giữa một thế giới đang thay đổi quá nhanh.
Học sinh trường Tiểu học Phenikaa học làm bánh trôi trong môn Kỹ năng sống
2. Vai trò của giáo dục kỹ năng sống trong kỷ nguyên số
Giáo dục kỹ năng sống đóng vai trò xây nền nhân cách và tăng “sức đề kháng tâm lý – xã hội” cho trẻ em trong kỷ nguyên số, nơi thông tin, công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) len lỏi vào từng hoạt động học tập, giải trí, giao tiếp và cả nhận thức cá nhân.
AI và công nghệ mở ra nhiều cơ hội học tập vì chỉ cần vài cú click chuột hoặc một câu hỏi gửi tới chatbot, trẻ có thể tra cứu mọi thứ mà không cần suy nghĩ quá nhiều. Tuy nhiên, sự tiện lợi này cũng mang lại rủi ro: trẻ dễ trở nên lệ thuộc vào công cụ, thiếu khả năng tư duy độc lập, mất kiên nhẫn với việc tự tìm hiểu và giải quyết vấn đề…
Bên cạnh đó, trẻ cũng sớm tiếp xúc với không gian mạng – nơi có nhiều thông tin sai lệch, nội dung độc hại và các mối nguy tiềm ẩn liên quan đến lạm dụng, bạo lực mạng, xâm phạm quyền riêng tư… khi chưa được trang bị đủ năng lực nhận diện và đối phó với các tình huống như vậy.
Giáo dục kỹ năng sống chính là công cụ giúp trẻ:
- Biết tiếp thu thông tin từ AI và mạng xã hội một cách có chọn lọc, đánh giá được tính đúng sai.
- Hiểu rõ giới hạn cá nhân và ranh giới an toàn, từ đó biết bảo vệ bản thân trước nguy cơ bị lừa đảo, bắt nạt hoặc quấy rối trên mạng.
- Giữ được sự tập trung, tự chủ và kỷ luật bản thân, không bị cuốn theo các luồng nội dung gây nghiện hoặc tiêu cực.
- Biết hợp tác, làm việc nhóm và ứng xử văn minh trong môi trường học tập số hóa, nơi trẻ phải giao tiếp nhiều hơn qua thiết bị và nền tảng trực tuyến.
- Chủ động giải quyết xung đột, không né tránh cũng không bộc phát cảm xúc tiêu cực.
Nói cách khác, khi công nghệ có thể hỗ trợ mọi thứ ngoại trừ việc “làm người”, thì kỹ năng sống sẽ giúp trẻ biết làm chủ chính mình để sống lành mạnh, hiệu quả, có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.
Trang bị kỹ năng sống giúp trẻ tự tin bước vào đời
3. Những bất lợi trẻ sẽ gặp khi thiếu hụt kỹ năng sống
Trên thực tế, việc thiếu hụt kỹ năng sống có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý, khả năng học tập và sự phát triển xã hội của trẻ. Một số bất lợi thường gặp có thể kể đến như:
- Trẻ thiếu tự tin khi giao tiếp, dễ thu mình, ngại chia sẻ và có xu hướng sống ảo để né tránh thực tế.
- Trẻ khó kiểm soát cảm xúc, dễ bộc phát, cáu gắt hoặc rơi vào trạng thái lo âu, trầm cảm.
- Trẻ không biết cách giải quyết mâu thuẫn, thường né tránh hoặc phản ứng thái quá với xung đột.
- Trẻ thiếu hiểu biết về giới tính và ranh giới cá nhân, có thể bị xâm hại hoặc vô tình làm tổn hại người khác mà không nhận thức được hậu quả.
- Trẻ dễ tin vào thông tin sai lệch, lệ thuộc vào AI hoặc công nghệ, từ đó mất khả năng tư duy độc lập.
- Trẻ lạm dụng thiết bị số, giảm khả năng tập trung và khó kiểm soát thời gian online.
- Trẻ thiếu kỹ năng chăm sóc bản thân, không biết tự điều chỉnh thói quen sinh hoạt hay sức khỏe cơ bản.
- Trẻ gặp trở ngại khi làm việc nhóm, dễ xung đột với bạn bè, thiếu tinh thần hợp tác.
- Trẻ khó thích nghi với môi trường mới, dễ hoang mang hoặc lệ thuộc vào người lớn trong mọi việc.
>>> Tìm hiểu chi tiết về chủ đề thiếu kỹ năng sống tại bài viết Thiếu kỹ năng sống là gì? Biểu hiện & cách khắc phục
4. Danh sách kỹ năng sống cần trang bị cho trẻ
Để phát triển toàn diện, trẻ cần được rèn luyện kỹ năng sống theo hệ thống. Dưới đây là 20 kỹ năng cốt lõi, được chia thành 5 nhóm năng lực nền tảng:
1- Kỹ năng tự phục vụ
- Kỹ năng tự lập: Biết tự lo sinh hoạt cá nhân, giữ gìn vệ sinh, ăn uống lành mạnh, chọn quần áo phù hợp thời tiết.
- Kỹ năng quản lý thời gian: Biết sắp xếp lịch học, chơi, ngủ nghỉ hợp lý.
- Kỹ năng quản lý tài chính: Biết giá trị đồng tiền, tiêu dùng hợp lý, không đòi hỏi quá mức.
Trẻ nên được dạy cách tự lập, tự phục vụ phù hợp với độ tuổi
2- Kỹ năng xã hội
- Kỹ năng giao tiếp: Biết diễn đạt ý kiến, lắng nghe người khác và thể hiện thái độ phù hợp.
- Kỹ năng xây dựng mối quan hệ: Biết tạo dựng tình bạn tích cực, cư xử đúng mực với người xung quanh.
- Kỹ năng làm việc nhóm: Hợp tác, chia sẻ và tôn trọng vai trò của từng thành viên.
- Kỹ năng đàm phán & giải quyết mâu thuẫn: Tìm giải pháp khi có xung đột, không dùng lời lẽ hay hành động tiêu cực.
- Kỹ năng đồng cảm và chịu trách nhiệm: Biết đặt mình vào vị trí người khác, nhận trách nhiệm khi mắc lỗi.
- Kỹ năng tư duy phản biện: Biết phân tích, đánh giá vấn đề thay vì tin theo số đông.
- Kỹ năng giải quyết vấn đề: Xác định vấn đề – tìm nguyên nhân – đề xuất hướng giải quyết phù hợp.
- Kỹ năng tự nhận thức: Nhận biết điểm mạnh, điểm yếu và cảm xúc của bản thân.
- Kỹ năng quản lý cảm xúc: Điều chỉnh cảm xúc tiêu cực, không bộc phát hay kìm nén quá mức.
Con tự tin khi được trang bị kỹ năng xã hội
3- Kỹ năng nhận thức số
- Kỹ năng sử dụng công nghệ thông minh: Biết lựa chọn nội dung phù hợp và kiểm soát thời gian online.
- Kỹ năng tìm kiếm thông tin: Tìm và kiểm chứng nguồn tin đáng tin cậy khi học hoặc tra cứu.
- Kỹ năng tự học: Chủ động học hỏi qua nền tảng số mà không bị phụ thuộc hoàn toàn vào người khác.
- Kỹ năng tư duy sáng tạo: Biết nhìn vấn đề dưới góc nhìn mới, ứng dụng công nghệ vào học tập tích cực.
Sử dụng công nghệ đúng cách giúp trẻ phát triển nhanh hơn trong thời đại số
4- Kỹ năng bảo vệ an toàn cá nhân
- Kỹ năng tự vệ cá nhân & giới tính: Hiểu ranh giới cơ thể, nói “không” khi gặp nguy cơ xâm hại.
- Kỹ năng phòng tránh nguy hiểm: Biết xử lý khi gặp người lạ, tai nạn, hỏa hoạn…
- Kỹ năng sơ cứu đơn giản: Biết cách xử lý các vết thương nhẹ, báo người lớn khi có sự cố.
- Kỹ năng ra quyết định: Biết cân nhắc trước khi chọn lựa, đặc biệt trong các tình huống nguy cơ.
Trẻ được học kỹ năng thoát hiểm trên xe bus
>>> Tìm hiểu chi tiết về từng kỹ năng và chuẩn đầu ra trong bài viết 20 kỹ năng sống cơ bản kiến tạo tương lai vững vàng cho học sinh.
5. Phương pháp dạy trẻ kỹ năng sống tại nhà
Kỹ năng sống được hình thành qua trải nghiệm, hành động và phản hồi thực tế. Thay vì dạy lý thuyết, phụ huynh nên lồng ghép rèn luyện kỹ năng vào sinh hoạt hàng ngày: ăn uống, chơi đùa, học tập, xử lý mâu thuẫn, điều chỉnh cảm xúc.
Dưới đây là các phương pháp có thể áp dụng tại nhà:
- Giao việc theo độ tuổi: Cho trẻ làm việc nhỏ phù hợp khả năng để rèn tính tự lập và trách nhiệm.
- Đặt câu hỏi thay vì ra lệnh: Khuyến khích trẻ suy nghĩ và đưa ra quyết định.
- Mô phỏng tình huống: Dạy trẻ phản ứng phù hợp qua đóng vai các tình huống thường gặp.
- Ghi nhận nỗ lực cụ thể: Khen hành vi tích cực để củng cố thói quen đúng.
- Làm gương nhất quán: Ứng xử đúng mực để trẻ học qua quan sát.
- Chơi có định hướng: Lựa chọn trò chơi giúp rèn giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề.
6. Khám phá chương trình Giáo dục Kỹ năng thế kỷ 21 tại Phenikaa School
Tại Phenikaa School, chương trình Giáo dục Kỹ năng thế kỷ 21 được thiết kế bài bản và xuyên suốt từ Mầm non đến THPT, nhằm trang bị cho học sinh những năng lực thiết yếu để học tập hiệu quả, thích nghi với thế giới số và phát triển toàn diện về nhân cách – trí tuệ – xã hội.
Trở thành công dân toàn cầu mẫu mực với chương trình học tập tại Phenikaa School
Chương trình gồm hai cấu phần chính: Giáo dục kỹ năng sống và Giáo dục phẩm chất đạo đức, được tích hợp mạch lạc trong cả tiết học chính khóa lẫn các hoạt động trải nghiệm. Mỗi tuần, học sinh được học tối thiểu 02 tiết kỹ năng sống, tập trung rèn luyện các nhóm năng lực như:
- Tư duy phản biện – sáng tạo: đặt câu hỏi, đánh giá thông tin, đưa ra giải pháp linh hoạt
- Kỹ năng xã hội – hợp tác: làm việc nhóm, chia sẻ, lắng nghe và giải quyết mâu thuẫn
- Quản lý cảm xúc – nhận thức bản thân: hiểu và kiểm soát cảm xúc cá nhân
- Tự học – tự chủ – tự chịu trách nhiệm: xây dựng thói quen học tập hiệu quả, có trách nhiệm với hành vi và lựa chọn của mình
Chương trình Giáo dục Kỹ năng thế kỷ 21 tại Phenikaa School
Bên cạnh đó, học sinh được tiếp cận các chủ đề thực tiễn thông qua dự án học tập liên môn theo mô hình STEM – giúp trẻ phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy hệ thống và khả năng ứng dụng công nghệ vào đời sống.
Khác biệt của Phenikaa School không chỉ đến từ nội dung chương trình mà còn từ cách thức triển khai. Nhà trường tạo dựng môi trường học tập nhân văn – cộng tác – sáng tạo, nơi kỹ năng sống không chỉ được dạy mà còn được thẩm thấu qua hành vi và văn hóa ứng xử hàng ngày. Học sinh học kỹ năng qua chính cách thầy cô cư xử, cách anh chị lớp trên dẫn dắt và đồng hành. Những giá trị như tôn trọng – chia sẻ – trách nhiệm vì cộng đồng được vun bồi thông qua các hoạt động ngoại khóa, nghệ thuật, giao lưu văn hóa và kết nối xã hội.
Chân dung học sinh trưởng thành từ “mái nhà” Phenikaa School
Giáo dục kỹ năng sống không chỉ là xu hướng mà là nhu cầu tất yếu để trẻ thích nghi và phát triển toàn diện trong thế kỷ 21. Thay vì dạy đơn lẻ từng kỹ năng, mô hình tại Phenikaa School mang đến một chương trình tích hợp – nơi kỹ năng được rèn luyện bài bản qua tiết học, dự án và chính môi trường học tập. Đây là hướng đi bền vững để giúp học sinh học tốt, sống khỏe và trưởng thành một cách có trách nhiệm.
Thông tin liên hệ:
- Địa chỉ: Số 8 đường Tu Hoàng, phường Xuân Phương, Hà Nội
- Hotline: 086 992 7887 – (024)710 057 89
- Email: [email protected]
- Website: phenikaa.edu.vn
- Fanpage: https://www.facebook.com/truongphothongliencapphenikaa
